روز عَرَفَه، ۹ ذی‌الحجه، از روزهای پرفضیلت سال که روایات بسیاری آن‌را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده‌اند.

روز عرفه، یک روز پیش از عید قربان است. در منابع روایی اعمالی برای آن برشمرده‌اند که بافضیلت‌ترین آنها دعا و استغفار است.

زیارت امام حسین(ع) و خواندن دعای عرفه نیز در این روز بسیار سفارش شده است.

بنابر فقه شیعه، حج‌گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در عرفات وقوف کنند.

اعمال روز عرفه

در روز عرفه، انجام دادن چند عمل توصیه شده و به جا آوردن شان مستحب است. اعمالی مانند:

1. صدقه دادن

2. روزه گرفتن كه پاداش فراوانى دارد. البته اگر روزه در این روز سبب ضعف و ناتوانى جهت دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود ترك آن بهتر است روشن است که روزه مربوط به كسانى است كه در وطن هستند يا قصد اقامت ده روز كرده‏ اند.

3. غسل كردن قبل از غروب آفتاب.

4. زيارت امام حسين(عليه السلام)؛ این زیارت طبق روايتى از امام صادق(عليه السلام) پاداش حج و عمره بسيار و جهاد فراوان دارد. در روايات متعدّد معتبر، وارد شده كه خداى سبحان در روز عرفه قبل از آنكه به حاجيان متوقّف در عرفات نظرى افكند، نظر رحمتش را به سوى زائران قبر حسين(ع) معطوف مى سازد. در روايت ديگرى از امام صادق(ع) نقل شده است كه خداوند در روز عرفه، توجّه خاصّى به زائران قبر امام حسين(ع) دارد، حاجات شان را برآورده مى سازد و گناهان شان را مى‏ آمرزد. در حديث ديگرى از سه امام بزرگوار، حضرت امام صادق و امام كاظم و امام رضا(عليهم السلام) آمده است كه «هر كس روز عرفه به زيارت امام حسين(ع) برود، خداوند او را با ايمان محكم همراه با اطمينان باز مى گرداند». به هر حال، احاديث در فضيلت زيارت امام حسين(ع) در روز عرفه، متواتر است. به همين دليل سيل مشتاقان در اين روز به سوى مرقد آن حضرت سرازير مى شود.

5. دو رکعت نماز مخصوص بدین شرح که پس از نماز عصر، و قبل از آن كه دعاهاى روز عرفه را بخواند، دو ركعت نماز در زير آسمان، به جا آورد و به گناهان و خطاهاى خود اعتراف كند. امام صادق(عليه السلام) فرمود: «هر كس چنين كند، پاداش كسانى كه در سرزمين عرفات اند را خواهد داشت و گناهانش آمرزيده گردد».

مرحوم شيخ كفعمى كيفيّت نماز را اين گونه آورده است: پس از آن كه نماز ظهر و عصر را با ركوع و سجود نيكو، به جا آوردى، دو ركعت نماز بخوان؛ در ركعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره توحيد و در ركعت دوم، پس از سوره حمد، سوره کافرون را بخوان. بعد از آن نيز چهار ركعت نماز بگزار (هر دو ركعت به يك سلام). و در هر ركعت بعد از سوره حمد، پنجاه مرتبه سوره توحيد را بخوان كه نماز اميرالمؤمنين(علیه السلام) نيز به همين صورت است. آنگاه باید تسبیحات و اوراد و اذکار و صلوات هایی را به جای آورد که تفصیل آن در کتب ادعیه و مصادر مربوطه ثبت شده است.

دعاى معروف امام حسین(ع) در روز عرفه‏

از جمله دعاهايى كه خواندنش در روز عرفه سفارش شده است دعاى معروف و مشهور سالار شهيدان امام حسين(عليه السلام) است كه از محتواى بسيار با ارزش و بى نظيرى برخوردار است؛ اين دعاى پرفيض، گنجينه اى از معارف اسلامى است كه راه خداشناسى و توبه و بازگشت به او را، به هر خداجوى مسلمانى مى آموزد و روح را به بالاترين اوج معرفت مى‏رساند به گونه ای که مى توان گفت يك دوره عرفان اسلامى در آن درج است.

در کتاب های تاریخی و منابع روایی، دقیقا گفته نشده که امام حسین(علیه السلام) در چه سالی این دعا را قرائت کرده اند اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد قرائت این دعا از جانب حضرت شان در آخرین سالی که به مکه آمده بودند و از آنجا عازم کربلا شدند، نبوده است چرا که ایشان در آن سفر واپسین اصلا در عرفات توقف نداشتند چون در آن سال در اثنای به جا آوردن اعمال حج متوجه شدند که مزدوران یزید در حال توطئه علیه شان هستند و برای اینکه خدایی ناکرده خونی در حرم امن الهی ریخته نشود، حج خود را به عمره تغییر نیت دادند و بعداز طواف و سعی و تقصیر، عازم کوفه شدند.

بشر و بشير دو تن از اصحاب امام حسین(علیه السلام) و از فرزندان غالب اسدى روايت كرده اند كه: عصر روز «عرفه» در سرزمين «عرفات» خدمت امام حسين(ع) بودیم كه آن حضرت با گروهى از اهل بيت و شيعيان خود، در نهايت خشوع و فروتنى، از خيمه خويش بيرون آمدند و در قسمت چپ كوه «جبل الرحمة» رو به سوى كعبه ايستادند و همانند فقير و نيازمندى كه چيزى طلب كند دست‏ها را در برابر صورت گرفتند و اين دعا[دعای عرفه] را خواندند.

درباره اصالت برخی از فرازهای پایانی دعای عرفه و انتساب آنها به امام حسین(علیه السلام) مناقشه ای بین برخی علما و محدثین وجود دارد و گروهی در آن فرازها تردید کرده و به برخی از گروه های منحرف منتسب شان کرده اند ولی باید توجه داشت که این تردیدها موجّه نیست و فرازهای مورد ادعا قرار گرفته شده، از لحاظ معنایی در حال و هواى دیگر فرازهایی این دعا هستند که اصالت شان ثابت شده و به طور کلی در آن فرازهای خاص نشانه ای از افزوده ‌های گروه‏‌هاى منحرف یافت نمی شود.